Báo cáo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2021 cho thấy sự biến động mạnh chỉ số công khai, minh bạch tại các địa phương. Đây là đánh giá của người dân dựa trên mức độ tiếp cận thông tin, chính sách có ảnh hưởng đến đời sống của họ từ phía chính quyền.

Chỉ số gồm bốn thành phần: Tiếp cận thông tin; công khai, minh bạch danh sách hộ nghèo; công khai, minh bạch ngân sách cấp xã; công khai, minh bạch kế hoạch sử dụng đất và bảng giá đất ở địa phương.

Trong 5 thành phố trực thuộc Trung ương, Hà Nội dẫn đầu chỉ số công khai, minh bạch với 5,93 điểm, theo sau là Hải Phòng 5,42; Đà Nẵng 5,06. TP HCM 4,99 và Cần Thơ 4,6 là hai trong số 21 địa phương đạt dưới 5 điểm.

Chỉ số thành phần công khai, minh bạch của TP HCM gồm: Tiếp cận thông tin 0,83; công khai danh sách hộ nghèo 1,59; công khai thu chi ngân sách 1,36; công khai kế hoạch sử dụng đất 1,09. Nhìn lại 5 năm qua, năm 2021 TP HCM có chỉ số công khai minh bạch thấp nhất, lần lượt từ 2017 đến 2021 như sau: 5,93 - 5,23 - 5,49 - 5,38 - 4,99.

Đứng đầu cả nước là Bình Dương đạt 6,25; Thừa Thiên Huế và Thanh Hóa cùng đạt 6,2; Lạng Sơn 6,04; Hà Nội 5,93. Nhóm thấp nhất là Tiền Giang 4,29; Bến Tre 4,46; Trà Vinh 4,66; Kiên Giang 4,2; Sóc Trăng 4,49; Đăk Nông 4,53.

So với năm 2020, Bình Dương bứt phá ấn tượng nhất trong nhóm chỉ số này khi tăng gần 30%; Bạc Liêu, Lạng Sơn, Thanh Hóa, Thừa Thiên Huế, Khánh Hòa, Hà Nội tăng 20-25%. Trong khi đó, Bến Tre có sự sụt giảm 15%, theo sau là Tiền Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ và Thái Nguyên cùng giảm khoảng 10%.

Sang năm 2021, các tỉnh phía Bắc có xu hướng đạt điểm cao hơn các tỉnh phía Nam ở chỉ số công khai, minh bạch. Các tỉnh đạt điểm dưới 5 tập trung ở Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long.

Chỉ số tiếp cận thông tin đất đai của người dân được đánh giá rất hạn chế. Tỷ lệ người dân được biết kế hoạch sử dụng đất ở địa phương dao động 5-30%. Ở một số địa phương, chỉ 20% người được hỏi cho biết nơi lấy thông tin về bảng giá đất do chính quyền cấp tỉnh ban hành hàng năm.

Theo khảo sát của UNDP, năm 2021, chỉ có 29 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố niêm yết công khai bảng giá đất trên cổng thông tin điện tử của chính quyền. Và 337 trên tổng số hơn 700 đơn vị hành chính cấp huyện cả nước niêm yết kế hoạch sử dụng đất công trên các trang thông tin điện tử.

Các địa phương có mức độ công khai về sử dụng đất thấp nhất (trên thang điểm 2,5) là Vĩnh Long 0,86; An Giang 0,99; Cao Bằng 1,07; TP HCM 1,09; Ninh Thuận 1,1.

Ở hơn 40 địa phương, chỉ 50% số người được hỏi cho biết bảng kê thu, chi ngân sách ở xã, phường, thị trấn được niêm yết công khai. Kết quả này phản ánh việc chính quyền cơ sở chưa thực hiện tốt yêu cầu niêm yết thông tin thu, chi ngân sách cấp xã hàng quý hoặc sáu tháng một lần trong thời gian ít nhất 30 ngày.

Đánh giá tổng quan về chỉ số công khai, minh bạch các địa phương, tiến sĩ Đặng Hoàng Giang, đại diện nhóm nghiên cứu PAPI, cho rằng mức điểm quanh ngưỡng trung bình là "rất thấp". "Điều này chứng tỏ người dân vẫn chưa hài lòng với mức độ cung cấp cũng như khả năng truy cập thông tin chính quyền cung cấp cho họ", ông Giang nói.

Lý giải nguyên nhân các tỉnh, thành phía Bắc có điểm số cao hơn so với khu vực phía Nam, ông Giang cho rằng bộ máy chính trị xuống đến huyện, xã ở miền Bắc chặt chẽ hơn; thông tin đưa xuống cho người dân vì vậy cũng chi tiết hơn nhờ hỗ trợ của đoàn thể. Tuy nhiên, cần có thêm các nghiên cứu cụ thể để đánh giá một cách tổng quát xu hướng này, cũng như việc các địa phương phía Nam có chỉ số kiểm soát tham nhũng tốt hơn phía Bắc.

Ông nhấn mạnh các địa phương cần sớm cải thiện điểm chỉ số thành phần trong đánh giá nội dung công khai, minh bạch bởi đây là "thước đo quan trọng dành cho các nhà đầu tư nước ngoài". Trong đó, chỉ số công khai về giá đất, quy hoạch sử dụng đất sẽ tác động lớn, ảnh hưởng đến đánh giá PAPI của cả địa phương.

Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) là sản phẩm hợp tác nghiên cứu từ năm 2009 giữa Trung tâm Nghiên cứu phát triển, Hỗ trợ cộng đồng thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học - Kỹ thuật Việt Nam, UNDP tại Việt Nam và Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại trung ương và địa phương.

Đây là công cụ người dân tham gia giám sát hiệu quả của chính quyền trong việc thực thi chính sách đến cấp cơ sở. Năm 2021, gần 16.000 người dân tham gia khảo sát PAPI qua phỏng vấn trực tiếp hoặc bằng cuộc gọi video.

Sơn Hà